Park Narodowy Brijuni

Kiedy płynęliśmy z Fažany na wyspę Veliki Brijun, należącą do Archipelagu Brijuni, nie sądziliśmy, że sprawi na nas tak wielkie wrażenie. W znajdującym się na archipelagu, Parku Narodowym Brijuni spędziliśmy 4 godziny, poznając park zaledwie w niewielkiej części tego co ma nam do zaoferowania.

Dawka doznań jest przeogromna. Ślady dinozaurów, ruiny rzymskich willi, letnia rezydencja Tito, surrealistycznie wyglądające biegające po wyspie zebry. A wszystko okraszone bajkową scenerią. Być może to tylko zwyczajne zauroczenie, ale po pierwszej wizycie uważamy, że w pewnych względach, Brijuni są lepsze od PN Jezior Plitwickich i PN Krka, razem wziętych. Oczywiście to nasza subiektywna opinia.

Idealne miejsce dla rodzin

Z pewnością Park Narodowy Brijuni to idealne miejsce na cały dzień zwiedzania i odpoczywania dla rodzin z dziećmi (i nie tylko). Dużym plusem wyspy jest stosunkowo niewielka różnica poziomu terenu. Wypożyczając na miejscu rower, nawet najmniejsze dzieciaki spokojnie poradzą sobie z trasą. Największym, według nas minusem, jest brak możliwości zabrania na wyspy własnych rowerów.

Na miejscu możemy skorzystać jeszcze ze zbiorowego transportu „pociągiem-melexem”, a także wynająć własnego „melexa”. Zwiedzanie wyspy pieszo raczej mija się z celem, no chyba, że ktoś popłynie na tam potrenować spacery lub biegi.

Krótko o Archipelagu Brijuni

Park Narodowy Brjuni to archipelag czternastu wysp u południowo-zachodnich wybrzeży półwyspu Istria. Największa z wysp – Veliki Brijun ma długość 4,5 km, szerokość do 3 km, powierzchnię 5,723 km² a długość linii brzegowej 25,9 km. Pozostał wyspy archipelagu noszą nazwy: Mali Brijun, Galija, Gaz, Grunj/Gognera, Sveti Jerolim, Kozada, Madonna, Okrugljak/Oblak, Sveti Marko, Supin, Supinić, Vanga i Vrsar. Wyspy wraz z otaczającym je morzem tworzą – powołany do życia w 1983 roku – Park Narodowy o powierzchni niemal 40 km2.

Historia Archipelagu Brijuni

W czasach starożytnych wyspy nazywano Insulae Pullariae. Wspominał już o nich Pliniusz Starszy, mówiąc o licznych rzymskich willach wiejskich, które zdobiły brzegi wysp. W tym czasie Mali i Veliki Brijun tworzyły jedną całość. W VI wieku po raz pierwszy pojawia się nazwa Brevona, a z tego okresu pochodzą też takie wersje nazwy jak Brevogno, Brevono, Brevonio / Brevonis, Breoni, Dibrioni. Pierwsza wzmianka, w której pojawia się forma Brijuni pochodzi z 1421 roku. Forma ta utrwaliła się w języku włoskim, a potem weszła do języka chorwackiego. Do dziś używane są oba warianty językowe: Brijuni i Brioni.

Pierwsi ludzie pojawili się na wyspach w okresie neolitu, ok. 3 tys. lat p.n.e. Około XVII w. p.n.e. archipelag opanowały przybyłe z Istrii plemiona Protoilirów, a  w 177 r. p.n.e. pojawili się tu Rzymianie, którzy zaczęli budować rezydencje i domy wypoczynkowe. Od XIV wieku Wyspy Briońskie należały do Republiki Weneckiej, ale pod koniec XV w. opustoszały na skutek panującej tu malarii.

Z ogniskami choroby poradził sobie dopiero wiedeński przemysłowiec, który kupił Wyspy Brjońskie w 1893 roku, Paul Kupelwieser. Postanowił urządzić tu kurort, prosząc o pomoc znanego lekarza epidemiologa, Roberta Kocha. To właśnie za czasów Kupelweisera na wyspach pobudowano hotele, największe w Europie pola golfowe, korty tenisowe i kąpieliska, założono nawet stadninę koni wierzchowych, żeby zjeżdżająca tu europejska śmietanka towarzyska miała godziwą rozrywkę.

W 1797 r. wyspy Briuni trafiły pod protektorat Austrii, która uzyskała potwierdzenie tego nabytku na kongresie wiedeńskim w 1815 r. W połowie XIX w., kiedy Pulę przekształcono w port wojenny i bazę cesarskiej floty, na osłaniających ją wyspach wzniesiono fortyfikacje z największymi na Morzu Śródziemnym armatami kalibru 210 mm.

Po zakończeniu I wojny światowej archipelag należał do Włoch, a w 1947 roku stał się częścią Jugosławii. Komunistyczny przywódca Josip Broz Tito przekształcił wyspy w swoją letnią rezydencję. W obiektach na wyspie Veliki Brijun przyjmował zagraniczne delegacje i światowych przywódców. Od 1952 r. Tito miał swój dom na wyspie Vanga.

Wyspy Archipelagu Brijuni

Veliki Brijun

To największa, najpiękniejsza i najczęściej odwiedzana wyspa w Archipelagu Brijuni. Jego powierzchnia wynosi 561 ha, a długość linii brzegowej 25,9 km. Poza niezwykle cennymi pozostałościami dziedzictwa architektonicznego, zawiera również zachowane systemy roślinności charakterystyczne dla klimatu zachodniej Istrii.

Na wyspie znajduje się jedno z najstarszych drzew oliwnych na Morzu Śródziemnym, posadzone w IV wieku, które do dziś owocuje.

Wśród blisko stu stanowisk i obiektów o wartościach archeologicznych i kulturowo-historycznych oraz licznych tropów dinozaurów (do tej pory na wyspie znaleziono ponad 200 śladów dinozaurów, które wędrowały 125 do 100 milionów lat temu w obszarze, z którego później wyłoni się archipelag Brijuni) swobodnie przechadzają się daniele, jelenie i muflony.

Część wyspy otwarta jest dla zwiedzających, część (Villa Jadranka, Villa Brijunka i Białej Villa) ma specjalne przeznaczenie i jest wykorzystywana na potrzeby mieszkaniowe Prezydenta i Rządu Republiki Chorwacji. Cały obszar administrowany jest przez chorwackie Ministerstwo Obrony.

Mali Brijun

Mali Brijun to druga co do wielkości wyspa archipelagu Brijuni. Jego powierzchnia wynosi 108,85 ha, a długość linii brzegowej 8,28 km.

Wyspa słynie z fortyfikacji Fort Brioni Minor, która jest największą fortyfikacją na wybrzeżu Adriatyku. Powstała w latach 1895-1900 i jest częścią drugiego pasa obronnego otaczającego Pulę. Fortyfikacja o wymiarach 175 x 90 m, której głównym zadaniem była kontrola północnego podejścia do Puli przez kanał Fažana, została wbudowana w wydrążoną skałę. W 1910 r. w pobliżu fortu, na brzegu zbudowano baterię torped. Na wyspie odnajdziemy szlak turystyczny i edukacyjny związany z  historią brjuńskiego kamienia. Prowadzi on z portu św. Nikola w kierunku północnej części wyspy, gdzie na Przylądku Glavina znajduje się jedna z austro-węgierskich baterii zbudowana prawdopodobnie w przededniu I wojny światowej.

Raz do roku wyspa Mali Brijun wraz ze swoją monumentalną fortecą staje się jedną wielką teatralną sceną i właśnie wtedy jest dostępna dla gości. Odbywa się tu Festiwal Teatru Ulissesa –  w tym roku wydarzenie będzie miało miejsce od 16 lipca do 29 sierpnia na wyspach Veliki i Mali Brijun.

Vanga

Wyspa, którą upodobał sobie onegdaj Tito, to obszar o powierzchni 19,84 ha i długości linii brzegowej 2,65 km. Vanga należy do terenów państwowych, a wyżsi urzędnicy chętnie spędzają tu wakacje. Istnieją plany otwarcia wyspy dla zwiedzających.

Dawna rezydencja Tity to dom wakacyjny w typie pawilonu. Powstawał stopniowo od 1955 roku i składał się z piwnicy na wino, pokoju słoweńskiego, salonu rybackiego i indonezyjskiego oraz innych pomieszczeń.

Kozada

Wyspa otwarta jest dla zwiedzających. Jej powierzchnia wynosi 7,84 ha, a długość linii brzegowej 1,16 km. Program zwiedzania wyspy obejmuje całodniowy pobyt i plażowanie. Dozwolone jest dokowanie na wyspie statków o małym zanurzeniu bez wcześniejszego powiadomienia i uiszczenia opłaty.

Sveti Jerolim

Powierzchnia wyspy Sveti Jerolim wynosi 7,84 ha, a długość linii brzegowej 1,16 km. To ulubiony kurort mieszkańców Puli. Wyspa jest otwarta dla zwiedzających i można przy niej zacumować swoją łodzią.

Szwajcar Hans Wildi, który sprzedał Brijuni Paulowi Kupelwieserowi w 1893 roku, zachował wyspę Sveti Jerome dla siebie. Powodem był bardzo wysokiej jakości kamień budowlany, którego intensywna eksploatacja na przestrzeni wieków ukształtowała dzisiejszy niezwykły wygląd wyspy. Kamień ten był używany w drugiej połowie XIX wieku podczas prac budowlanych na wiedeńskim Ringu: wykorzystano go do budowy Wiedeńskiej Opery Narodowej, ratusza, Pałacu Ludwika Wiktora, a także Pałacu Miramare w Trieście.

Ze względu na bogaty podwodny świat Sveti Jerolim jest również popularnym miejscem do nurkowania.

Mniejsze wyspy Archipelagu Bijuni

Pozostałe wyspy Parku Narodowego Brijuni to prawdziwe wyspy bezludne: maleńkie, niezamieszkałe, mogą zwiedzać je tylko eksperci w ramach badań związanych z ochroną dziedzictwa przyrodniczego.

• Oglądana z lotu ptaka wyspa Gaz ma kształt ryby. Logo Parku Narodowego inspirowane jest właśnie jej wyglądem. Na wyspie znajdują się pozostałości większego budynku mieszkalnego ze zbiornikiem wodnym otoczonym imponującymi pozostałościami kamiennego muru o wymiarach 80 x 70 mi wysokości 4 m, który dziś dominuje na tej małej wyspie.
• Na wyspie Vrsar pod koniec XX wieku zbudowano bunkier do obrony archipelagu, ale nie jest on dostępny dla zwiedzających.
• Madonna zawdzięcza swą nazwę klasztorowi Najświętszej Marii Panny w zatoce Dobrika na Veli Brijun. W połowie lat pięćdziesiątych nazwa Madonna została zastąpiona imieniem Pusti Otok.
• Chociaż na początku XX wieku odnotowano, że wyspę Obljak/Okrugljak zamieszkiwało siedem osób, dziś nie jest niezamieszkana. Oprócz kamieniołomów i pozostałości budynków mieszkalnych, o dawnym życiu na wyspie świadczy kamienna budowla znajdująca się na wybrzeżu wyspy – piec wapienniczy, ślad po wieloletniej eksploatacji kamienia.
• Grunj/Gognera zawdzięcza swojąnazwę gatunkowi ryb zwanemu grungy fish, znanemu również jako węgorz.
• Supinić to najmniejsza wyspa w archipelagu Brijuni o powierzchni 0,37 ha i długości linii brzegowej 0,25 km.

Fauna Parku Narodowego Brijuni

Fauna Parku Narodowego Brijuni jest niezwykle bogata, zarówno pod względem liczby osobników, jak i różnych gatunków. Do tego bogactwa przyczynia się różnorodność ekosystemów – lasy, makia, łąki i wody śródlądowe.

W Parku Narodowym Brijuni żyją dwa gatunki zielonej żaby – duża zielona żaba (Pelophylax ridibundus) i introdukowany gatunek Pelophylax kurtmuelleri. Jeśli chodzi o gady, na archipelagu żyje jeden gatunek węża – wąż czarny (Hierophis viridiflavus carbonarius), którego zwiedzający nie muszą się obawiać, ponieważ jest to wąż bardzo płochliwy i niejadowity. Spotkamy tu również dwa gatunki żółwi: rzadkiego i zagrożonego wyginięciem żółwia błotnego (Emys orbicularis) oaz introdukowany gatunek – żółwia czerwonolicego (Trachemys scripta).

Na tym stosunkowo niewielkim obszarze można spotkać aż 18 różnych gatunków nietoperzy. Wiele gatunków zamieszkujących Brijuni znajduje się na liście gatunków zagrożonych. Podczas badań w 2014 r. ustalono, że stanowiska Brijuni są ważne dla rozmnażania gatunku Nyctalus lasiopterus, który wcześniej uważano za prawie wymarły dla terytorium Republiki Chorwacji.

Na Wyspach Brijuni odnotowano ponad 160 gatunków ptaków. Niektóre gatunki wykorzystują te tereny do odpoczynku podczas sezonowych migracji. Bardzo ważnym siedliskiem żerowania i odpoczynku ptaków wędrownych jest Saline – podmokły, ogrodzony teren, gdzie ptaki z łatwością mogą przygotować się do dalszej podróży. Archipelag Brijuni jest jednym z pięciu najważniejszych obszarów lęgowych wrony morskiej na Adriatyku.

Obok zwierząt żyjących wolno, znajdziemy też gatunki żyjące w Parku Safari – na północnym krańcu wyspy Veliki Brijun znajduje się 9 ha wyjątkowego ZOO, w którym zamieszkują przedstawiciele rdzennej fauny Istrii i egzotycznej fauny południowoamerykańskiej, afrykańskiej i azjatyckiej. Z kolei w Etnoparku – obszarze wydzielonym w ramach parku safari – żyją rodzime gatunki zwierząt: bydło istryjskie (boškarin), owce istryjskie (pramenka istryjska), osły i kozy.

Flora Parku Narodowego Brijuni

Wyspy Briońskie porastają: wiecznie zielona makia, lasy, w których dominuje dąb ostrolistny oraz roślinność trawiasta. Występuje tu wiele zagrożonych i rzadkich gatunków roślin, takich jak mak przybrzeżny czy różne gatunki storczyków. Lasy dębu ostrolistnego z wawrzynem,  charakterystyczne dla wschodniej części wyspy Veliki Brijun, są jednym z najpiękniejszych i największych mieszanych drzewostanów tych dwóch gatunków w Chorwacji. Brijuni to królestwo wawrzynu (Laurus nobilis) czyli drzew laurowych oraz mirtu (Myrtus communis) – aromatycznej roślina która była, podobnie jak wawrzyn, otaczana przez starożytnych wielką czcią.